Jak każda ideologia, także libertarianizm, obok popleczników i przeciwników ma wielkich myślicieli, którzy położyli jego teoretyczne podwaliny, a także wciąż inspirują swymi ideami ludzi na całym świecie.
Z własnego doświadczenia wiem, iż niestety zdecydowanie zbyt rzadko wspomina się o nich na lekcjach historii czy wychowania obywatelskiego, a debat na temat ich poglądów trudno szukać też na wykładach uniwersyteckich. Inaczej przedstawia się to pośród grup naukowych, lecz to właśnie ujawnia specyficzny charakter libertarianizmu. Przez swych popleczników, uważany jest nie tylko za najprostszy, ale także najbardziej logiczny na świecie sposób myślenia o naturze ludzkiej i tego jak najefektywniej organizować państwo. Dla jego przeciwników, jest jednak nie tylko utopijną lecz także skrajnie radykalną mrzonką głoszoną przez grupę idealistów, wierzących, że ludzie są dobrzy i pracowici.
Być może, drogi Czytelniku, jesteś wśród pierwszych, może drugich, może jesteś obojętny lub zainteresowany. To nieważne, ponieważ czytanie o tytułowych “badaczach wolności”, nie ma prowadzić do manipulacji Twoimi poglądami, a tylko (i aż!) przedstawienia zupełnie odmiennego punktu widzenia. A to niestety czynność, której zbyt rzadko się poddajemy, być może dlatego, że o tym jak mocno wpływa ona na kształtowanie swoich własnych poglądów zdajemy sobie sprawę dopiero kiedy już podejmiemy ten proces.
Sztuką nie jest bowiem odrzucić nowy pogląd, za powód stawiając sobie to, że nie jest zgodny z tym, w który od zawsze wierzyliśmy. Co więcej! Jeśli jesteśmy tak bardzo przekonani o słuszności swego, pozwólmy sobie na chwilę przyjąć za prawdziwy ten nowy, a następnie zgodnie z zasadą logicznego wnioskowania, dowieść czy jest racjonalny. A jeśli stwierdzimy, że jest bardziej sensowny? Nie bójmy się zmieniać poglądów – bezzasadnie rodzi to pejoratywne skojarzenia wstydu, pomyłki, przyznania się do błędu. Tymczasem konfrontacja z innymi poglądami czyni nas jedynie bardziej świadomym tego, gdzie leżą nasze inklinacje, odpowiedzi przed samym sobą na fundamentalne pytania, a co za tym idzie lepszego formułowania swych oczekiwań od życia.
Żeby nie być gołosłowną, dziś podaję Wam danie złożone z trzech “ojców” idei libertarianizmu – zaczniemy od Johna Locke’a, przejdziemy przez Adama Smitha, by zakończyć na Robercie Nozick. Z Twojej strony liczę jedynie na “głód wiedzy” oraz otwarty umysł.
***
1. John Locke – filozoficzny filar libertarianizmu
“Rezultatem prawa nie ma być likwidowanie czy ograniczanie, ale zabezpieczanie i powiększanie wolności” [The end of the law is, not to abolish or restrain, but to preserve and enlarge freedom.]
Żył … w latach 1632 – 1704 w Anglii, nieformalnie przewodził tradycji Brytyjskich Empirystów w historii filozofii (nurt głoszący, że głównym źródłem wiedzy dla człowieka jest doświadczenie), a jego idee zainspirowały twórców Amerykańskiej Deklaracji Niepodległości z 4 lipca 1776.
Najbardziej znany … za wprowadzenia pojęcia naturalnych praw każdego człowieka. Jest to idea, że człowiek, oprócz praw, które obejmują go ze względu na bycie częścią społeczeństwa, od urodzenia posiada też prawo do decydowania o swoim życiu i do wolności (jednak działania w ramach własnej wolności nie mogą ograniczać wolności cudzej).
Jeśli chodzi o ekonomię… Locke proklamował ideę iż rząd nie powinien sterować stopami procentowymi, w odpowiedzi na próby obniżania stóp przez brytyjski parlament (co było jednym z pierwszych wyrazów poparcia dla wolnego rynku), a także głosił, coś co można by dziś nazwać zaczątkami teorii monetaryzmu, a mianowicie, że wartość pieniądza zależy od jego ilości w obiegu gospodarczym.
“Prawo naturalne” a rozwój myśli libertariańskiej … Locke poczynił jako pierwszy rozróżnienie pomiędzy prawem a rządem. Głosił on, że nawet jeśli nie istniał by żaden rząd, nie nastąpiłaby anarchia, ponieważ społeczeństwo samo by się rządziło, właśnie poprzez naturalne prawo. Krytykowany jest Locke często, ponieważ oparł on swoje stwierdzenie na idei, iż “jeśli wszyscy są sobie równi i niezależni, nikt nie powinien krzywdzić swego bliźniego jeśli chodzi o poszanowanie jego życia, wolności czy przynależności”. To właśnie jednak ta wiara w zdolność ludzi do “samo-regulacji”, leży u podstaw libertarianizmu.
2. Adam Smith – ekonomiczny filar libertarianizmu
” Jest to największą zuchwałością i arogancją … królów i ministrów, żeby udawać iż trzyma się pieczę nad gospodarką prowadzoną przez osoby prywatne, ograniczając ich wydatki… To własnie oni są zawsze, bez wyjątku, największymi rozrzutnikami w społeczeństwie.” [It is the highest impertinence and presumption… in kings and ministers, to pretend to watch over the economy of private people, and to restrain their expense… They are themselves always, and without any exception, the greatest spendthrifts in the society.]
Żył … w latach 1723 – 1790, przez większość czasu w miasteczku Kirkcaldy w Szkocji. Okres ten należy kojarzyć ze Szkockim Oświeceniem (wiara w rozum, a nie emocje, a także w naturalne dobre instynkty ludzkie) oraz postaciami takimi jak David Hume czy też Jean-Jacques Rousseau (z którym Smith obficie korespondował).
Najbardziej znane dzieło … to traktat “Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (1776), w której wyłożył on podstawy funkcjonowania wolnego rynku w duchu liberalnym, czyli bez interwencji państwa w produkcję, który to najefektywniejszy jest kiedy popytem i podażą steruje tzw. słynna “niewidzialna ręka rynku”. Znaczy to tyle, że jeśli producenci działają zgodnie ze swoim naturalnym pragnieniem powiększania profitu, zwiększona produkcja oraz dochody przekładają się także na dobrą kondycję gospodarki jako całości i społeczeństwa w niej egzystującym.
Smith, a libertarianizm … wyniesienie gospodarki rynkowej na piedestał, a także zainspirowanie nurtu tzw. consequentialist libertarianism (konsekwencjalizm), który skupia się na pozytywnych konsekwencjach, jakie oferują liberalne przekonania i instytucje, relatywnie do istniejących możliwości i alternatyw, a także że to właśnie przez pryzmat tych korzyści powinniśmy uzasadniać zasadność libertarianizmu.
Warto wiedzieć … że od 2007 roku sylwetka Smitha zdobi banknoty 20-funtowe w Wielkiej Brytanii, razem z grafiką przedstawiającą robotników w fabryce szpilek – jego znany przykład na to, jak specjalizacja zadań w firmie usprawnia proces produkcyjny – oraz napisem “The division of labour in pin manufacturing (and the great increase in the quantity of work that resulted)”.
3. Robert Nozick – moralny filar libertarianizmu
“Nie ma takiej, z natury dobrej, społecznej jednostki, która godzi się na poświęcenia, dla swego własnego dobra. Są tylko indywidualni ludzie, różni indywidualni ludzie, ze swoimi indywidualnymi życiami. Używanie jednej z tych osób dla korzyści innych, wykorzystuje tą osobę, a przynosi korzyści innym. Nic więcej. ” [There is no social entity with a good that undergoes some sacrifice for its own good. There are only individual people, different individual people, with their own individual lives. Using one of these people for the benefit of others, uses him and benefits the others. Nothing more.]
Żył … w latach 1938 – 2002. Wyedukowany w Princeton, był profesorem filozofii na Harvardzie odkąd ukończył 30 lat (fakt ten nadał mu tytuł najmłodszego profesora w historii uczelni) aż do swej śmierci.
Najbardziej znane dzieło … to “Anarchia, państwo, utopia” (1974), które uczyniło z niego jednego z najbardziej wpływowych badaczy libertarianizmu, a sama książka zaliczana jest do kanonu klasyków myśli filozoficznej XX-wieku. Nozick przeprowadza w niej analizę powodów, dla których ograniczona rola rządu w państwie jest najbardziej kompatybilna z Locke-owskimi naturalnymi prawami istot ludzkich, a także dlaczego generuje ona zarówno polityczne jak i ekonomiczne korzyści dla społeczeństwa. Razem ze swymi kolejnymi dziełami – “The Examined Life“(1989), “Socratic Puzzles” (1997) oraz “Invariances” (2001) – Nozick wypracował interdyscyplinarną obronę libertarianizmu, czerpiąc z filozofii obiektywizmu oraz racjonalizmu, a nawet fizyki czy biologii.
Nozick, a libertarianizm … na szczególną uwagę zasługuje argument, jakiego Nozick uważał za najefektywniejszą obronę idei libertarian – mianowicie moralny. Wg Nozicka, powodem, dla którego człowiek decyduje się wprowadzać ideologię poszanowania wolności w swoje życie, nie powinny być tylko korzyści jakie niewątpliwie płyną z tego dla niego i innych, lecz przede wszystkim fakt, iż wiara w libertariańskie społeczeństwo wynika z najwyższej formy szacunku dla indywidualnych praw każdego człowieka.
Co ciekawe… w początkach swojej kariery naukowej, Nozick skłaniał się ku ideom Nowej Lewicy, o profilu socjalistycznym, pozostając pod wpływem popularnych wtedy grup intelektualnych. Dzięki samodzielnemu poszukiwaniu wiedzy, trafił on jednak na dzieła m.in. Ayn Rand, Ludwiga von Mises, Hayeka czy Rothbard, co sprawiło całkowitą zmianę swoich poglądów, a także zainspirowało do skupienia swych badań na filozofii analitycznej.
Oczywiście wybór osób jest całkowicie subiektywny. C.d.n.
***
Źródła
libertarianizmpolska 